Tembang Kinanthi kalebu salah satunggaling tembang macapat ing kabudayan Jawa sing ngandhut piwulang urip lan ajining budi luhur. Ing donya pendhidhikan, tembang iki asring dipigunakaké minangka piranti kanggo nuntun para siswa supaya luwih kenal marang kabudayan Jawa lan nduwèni watak bebrayan sing utama. Tembung “Kinanthi” asalé saka tembung “kanthi” sing tegesé tuntunan utawa bimbingan. Mula saka kuwi, tembang iki nggambaraké rasa katresnan, asih, lan pangayoman kang alus marang wong liya.
Ciri-ciri Tembang Kinanthi
Tembang Kinanthi kagolong macapat sing nduwèni paugeran utawa aturan baku kang sinebut guru wilangan lan guru lagu. Polané yaiku 8i, 8a, 8i, 8a, 8i, 8u. Tegesé, saben gatra (larik) ngemot wolung wanda (suku kata) lan entèkane swara kudu manut paugeran kasebut.
Watak tembang Kinanthi alus, lembut, lan ngemot rasa asih. Biasané tembang iki dienggo kanggo maringi pitutur, wejangan, utawa nasihat marang bocah supaya tumindak becik lan njaga kabecikan sajroning urip saben dinané.
Makna lan Piwulang Luhur
Saben bait tembang Kinanthi nggawa pesen moral lan piwulang luhur kanggo urip saben dinané manungsa. Tuladhané kaya ing bait menika:
Aja lali marang ilmu
Saben dina tansah maca
Kudu sregep ing sekolah
Ngajeni bapak lan ibu
Tetulung marang kanca
Supaya dadi becik ati
Maknané yaiku ngajak bocah supaya sregep sinau, ngurmati wong tuwa lan guru, lan tansah nulung marang kanca. Yen kabèh iku ditindakake kanthi temenan, mula bocah bakal dadi pribadi kang andhap asor lan becik budi pekertiné.
Nilai-nilai sing kinandhut ing tembang iki cocog banget karo ajaran karakter ing sekolah, kaya ta gotong royong, tanggung jawab, lan welas asih marang sesama.
Pangajaran Tembang Kinanthi ing Sekolah
Nalika sinau tembang Kinanthi, guru bisa miwiti kanthi nerangaké paugeran lan ciri-ciriné, banjur ncontohake cara nembang kanthi irama sing bener. Sabanjuré, para siswa diajak maca tegesé tembang lan ngrembug maknané bareng-bareng. Kegiatan iki ora mung nglatih kawruh basa Jawa, nanging uga nggedhekaké rasa tresna marang kabudayan dhéwé.
Saliyane kuwi, siswa uga bisa dilatih supaya bisa ngubah utawa nyipta bait tembang Kinanthi dhéwé kanthi manut paugeran guru wilangan lan guru lagu. Kanthi cara iki, bocah bisa ngembangaké kréativitas lan rasa bangga dadi bocah Jawa sing ngugemi kabudayan luhur.
Tembang Kinanthi ora mung minangka karya sastra Jawa kuna, nanging uga minangka sarana panggulawenthah budi pekerti lan piwulang urip kang migunani. Kanthi sinau lan nembang Kinanthi, bocah ora mung pinter maca utawa nembang, nanging uga bisa mangertèni ajaran urip kaya ngajèni wong tuwa, nyambut gawe bebarengan, lan ngembangaké rasa asih marang liyan. Mula saka kuwi, tembang Kinanthi prayoga tansah dilestarekaké ing sekolah minangka wujud pangreksan kabudayan lan pambangunan karakter generasi enom.
